Նպատակը` հեռավար ինքնակրթություն

Խորհրդատվությունը դասացուցակով` Microsoft Teams հարթակում

Հարցեր և վարժություններ.

☆֊ Ինչպե՞ս են դասակարգվում նյութերը ըստ բաղադրության, սահմանեք, գրեք օրինակներ…

Նյութերը ըստ բաղադրության դասակարգվում են պարզ և բարդ նյութերի: Պարզ նյութերն են այն նյութերը, որոնք կազմված են միատեսակ քիմիական տարրի ատոմներից: Պարզ նյութերը դասակարգվում են մետաղների և ոչ մետաղների: Բարդ նյութեր են կոչվում այն նյութերը, որոնք կազմված են երկու կամ ավելի քիմիական տարրի ատոմներից: Բարդ նյութերը դասակարգվում են օրգանական և անօրգանական նյութերի:

☆֊ Ինչպե՞ս են դասակարգվում նյութերը ըստ ծագումնաբանության, գրեք օրինակներ…

Նյութերը ըստ ծագումնաբանության դասակարգվում են ՝ օրգանական և անօրգանական նյութերի: Օրգանական նյութերն են օրինակ ՝ սպիտակուցները, ճարպերը, թթուները և այլն:

☆֊ Անօրգանական նյութերի ինչպիսի՞ օրինակներ գիտեք, գրեք օրինակներ…

Անօրգանական նյութեր են ՝ թթվածինը, կերակրի աղը, երկաթը, ծծմբական թթուն և այլն։

☆֊ Օրգանական նյութերի ինչպիսի՞ օրինակներ գիտեք…

Օրգանական նյութեր են ՝ գլյուկոզը, սպիտակուցը, գինու սպիրտը, ճարպը և այլն։

☆֊ Ո՞ր նյութերն են ավելի շատ, օրգանականը, թե՞ անօրգանականը, պատասխանը հիմնավորեք…

Անօրգանական նյութերն ավելի շատ են, քան օրգանականները։

☆֊ Հետևյալ նյութերից ընտրեք անօրգանական նյութերը և գրեք դրանց քիմիական բանձևերը. թթվածին, կերակրի աղ, շաքար, երկաթ, ջուր, քլոր, խմելու սոդա, գլյուկոզ, ծծմբական թթու, ազոտ, սպիտակուց, պղինձ, գինու սպիրտ, ածխաթթու գազ, շմոլ գազ, ճարպ:

Քիմիական բանաձևը նյութի բաղադրության պայմանական գրառումն է՝ քիմիական տարրերի նշանների և ինդեքսների միջոցով։

Թթվածին-O₂
Կերակրի աղ-NaCl
Երկաթ-Fe
Ջուր-H₂O
Քլոր-Cl
Խմելու սոդա-NаНСО₃
Ծծմբական թթու-H₂SO₄
Ազոտ-N₂
Պղինձ-Cu
Ածխաթթու գազ-CO₂
Շմոլ գազ-CO

☆֊ Որոշեք Ձեր ընտրած բարդ անօրգանական նյութերի հարաբերական մոլեկուլային  զանգվածները«« M_r, որակական և քանակական բաղադրությունները՝ տարրերի  զանգվածային   հարաբերությունները, զանգվածային  և մոլային բաժինները:

Mr(NaCl)=23+35,5=58,5

m(Na):m(Cl)=23:35,5

w(Na)=23*100%/58,5=39,5%

w(Cl)=35,5*100%/58,5=60,7%

x(Na)=1/2*100%=50%

x(Cl)=1/2*100%=50%

☆֊ Հաշվարկային֊ լաբորատոր փորձեր` <<Անօրգանական շղթաներ>>

Գրեք ներքոբերյալ անօրգանական շղթաների ռեակցիաների հավասարումները, հավասարեցրեք և նշեք ռեակցիայի տեսակը.

• Մետաղ-հիմնային օքսիդ-հիմք-աղ Mg→ MgO →Mg(OH)2→  MgCl2
• Քանի՞ գրամ աղ MgCl2 կստացվի, եթե այրել ենք 4,8 գրամ մագնեզիում:
• Ոչ մետաղ→ թթվային օքսիդ→ թթու→ աղP→P2O5→H3PO4 →Na3PO4
• Քանի՞ գրամ աղ`Na₃PO₄ կստացվի, եթե այրել են 6,2 գրամ ֆոսֆոր:

2Mg+O₂—>2MgO+Q
MgO+H₂O—>Mg(OH)
Mg(OH)₂+2HCl—>2H₂O

<<Նյութերի  հատկությունները՝ ֆիզիկական, քիմիական,ֆիզիոլոգիական>>                           

Նյութերը դասակարգել,տեղադրել աղյուսակում,անվանել,գրել բանաձևերը: Նկարագրել  ֆիզիկական  հատկությունները՝ գույնը, ագրեգատային  վիճակը(պինդ, հեղուկ, գազային), եռման,հալման ջերմաստիճանները, ջերմա-,էլեկտրահաղորդականությունը, լուծելիությունը ջրում  և այլն:

Նյութի ֆիզիկական հատկությունները դիտարկում են կամ չափում են առանց նոր նյութ ստանալու։

Նյութի քիմիական հատկությունները քիմիական փոխազդեցություններին մասնակցելու ընդունակություն ունեն, երբ առաջանում են նոր նյութեր, նոր ֆիզիոլոգիական հատկություններ։

Նյութի ֆիզիոլոգիական հատկությունը ազդեցությունն է կեդանի օրգանիզմի վրա՝ դրական կամ բացասական։

Պարզ նյութեր	Բարդ նյութեր
N(ազոտ)	կերակրի աղ(NaCl)
Օ(թթվածին)	շաքար
	Ջուր (H2O)
	Պղնձարջասպ
	Նատրիումի հիդրոկարբոնատ
	Ացետոն

• H₂O-սովորական ջուր-անօրգանական
• NaCl-կերակրի աղ-անօրգանական
• C₁₂H₂₂O₁₁-սախարոզ-օրգանական
• O₂-թթվածին
• C₂H₅OH-էթիկ սպիրտ, գինու սպիրտ, կոնյակի սպիրտ, բժշկական սպիրտ-օրգանական
• H₂-ջրածին-անօրգանական
• N₂-ազոտ-անօրգանական
• CH₃COOH-քացախաթթու-օրգանական
• NaHOO₃-խմելու սոդա”նատրիումի հիօդրոկարբոնատ-անօրգանական
• Na₂CO3″10 H₂O-լվացքի սոդա
• Fe-երկաթ-անօրգանական
• Cu-պղինձ-անօրգանական

1. Նյութի անվանում՝ Ջուր – համար մեկ նյութը բնության մեջ

• Բանաձ — H2O
• Ագրեգատային վիճակ — հեղուկ
• Հոտ և համ — չունի
• Գույն — չունի
• Փայլ — չունի
• Խտություն — 1,00
• Լուծելիությունը ջրում — չի լուծվում
• Պլաստիկություն — չունի
• Ջերմաէլետրահաղորդականություն — չունի
• Համան և եռման ջերմաստիճան —  0, 100

2. Նյութի անվանում — Կերակրի աղ

• Բանաձև — NaCl
• Ագրեգատային վիճակ — պինդ
• Հոտ և համ — ունի
• Գույն — չունի
• Փայլ — չունի
• Խտություն — 2,17
• Լուծելիությունը ջրում — լավ
• Պլաստիկություն — չունի
• Ջերմաէլետրահաղորդականություն — ունի
• Համան և եռման ջերմաստիճան — 801, 1465

3. Նյութի անվանում — Սախարոզ

• Բանաձև — C₁₂H23O₁₁
• Ագրեգատային վիճակ — պինդ
• Հոտ և համ — ունի
• Գույն — ունի
• Փայլ — չունի
• Խտություն — 1,59
• Լուծելիությունը ջրում — լավ
• Պլաստիկություն — չունի
• Ջերմաէլետրահաղորդականություն — չունի
• Համան և եռման ջերմաստիճան — 185, քայքայվում է

4. Նյութի անվանում — թթվածին

• Բանաձև- O₂
• Ագրեգատային վիճակ — գազային
• Հոտ և համ — չունի
• Գույն — չունի
• Փայլ — չունի
• Խտություն — 0,00143
• Լուծելիությունը ջրում — քիչ
• Պլաստիկություն — չունի
• Ջերմաէլետրահաղորդականություն — ունի
• Համան և եռման ջերմաստիճան — —219, -183

5. Նյութի անվանում — Ազոտ

• Բանաձև — N₂
• Ագրեգատային վիճակ — գազային
• Հոտ և համ — չունի
• Գույն — չունի
• Փայլ — չունի
• Խտություն — 0,00125
• Լուծելիությունը ջրում — քիչ
• Պլաստիկություն — չունի
• Ջերմաէլետրահաղորդականություն — ունի
• Համան և եռման ջերմաստիճան — -210, -196

6. Նյութի անվանում — քացախաթթու

• Բանաձև — CH3COOH
• Ագրեգատային վիճակ — հեղուկ
• Հոտ և համ — ունի
• Գույն — ունի
• Փայլ — չունի
• Խտություն — 1,05
• Լուծելիությունը ջրում — միախառնվում է ցանկցած հարաբերակցությամբ
• Պլաստիկություն — չունի
• Ջերմաէլետրահաղորդականություն — չունի
• Համան և եռման ջերմաստիճան — 17, 118

7. Նյութի անվանում — էթիլ սպիրտ

• Բանաձև — C2H5OH
• Ագրեգատային վիճակ — հեղուկ
• Հոտ և համ — ունի սուր հոտ
• Գույն — չունի
• Փայլ — չունի
• Խտություն — 0,79
• Լուծելիությունը ջրում — լուծվում է
• Պլաստիկություն — չունի
• Ջերմաէլետրահաղորդականություն — չունի
• Հալման և եռման ջերմաստիճան — -114, 78

8․Նյութի անվանում — երկաթ

• Բանաձև —  Fe
• Ագրեգատային վիճակ — պինդ
• Հոտ և համ — չունի
• Գույն — ունի
• Փայլ — ունի
• Խտություն — 7,87
• Լուծելիությունը ջրում — չի լուծվում
• Պլաստիկություն — չունի
• Ջերմաէլետրահաղորդականություն — ունի
• Հալման և եռման ջերմաստիճան — 1539, 2870

 Թեմաները՝ Ֆիզիկական մարմին  և  նյութ:Ինչ՞ է նյութը, պարզ և բարդ նյութեր, անօրգանական և  օրգանական  նյութեր:Մաքուր  նյութեր, խառնուրդներ(համասեռ և անհամասեռ): Նյութի  հատկությունները՝ ֆիզիկական,  քիմիական, ֆիզիոլոգիական: 

Հարցեր և վարժություններ.

• Սահմանեք և բնութագրեք ո՞րն է կոչվում ֆիզիկական մարմին,օրինակներ…

բոլոր ֆիզիկական մարմինները կազմված են նյութերից

• Մոտավոևապես քանի՞ միլիոն  նյութ  է  հայտնի մարդկությանը

30,000,000

• Սահմանեք,դասակարգեք և բնութագրեք նյութերը, գրեք պարզ և բարդ, անօրգանական և օրգանական նյութերի օրինակներ…

նյութը տարածության մեջ որոշակի ծավալ և զանդված ունեցող փոխազդող մասնիկների արցյունքն է իրեն բնորոշ բաղադրությամբ, հատկություններով և կառուցվացքով օշտված

• Սահմանեք և բնութագրեք մաքուր նյութերի հատկությունները`ֆիզիկական, քիմիական, ֆիզիոլոգիական, օրինակներ….

մաքուր են այն նյութերը, որոնք ունեն հաստատուն բաղադրություն, բնորոշ կառուցվածք, ուստի և օժտված են խիստ որոշակի հատկություններով:

Թթվածին (լատ.՝ Oxygenium), պարբերական համակարգի 2-րդ պարբերության, 6-րդ խմբի քիմիական տարր, կարգահամարը՝ 8, ատոմական զանգվածը՝ 15,9994։ Ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքը 1s²2s²2p⁴ է։ Սովորական պայմաններում (0 °C, 760 մմ սնդիկի սյուն) թթվածինը անգույն, անհոտ և անհամ գազ է։

Թթվածինը ամենատարածված քիմիական տարրն է Երկրի վրա։ Կապված թթվածինը կազմում է Երկրի ջրային շերտի զանգվածի 6/7 մասը (85,82 % ըստ զանգվածի), մթնոլորտում, որտեղ նա գտնվում է ազատ վիճակում, պարունակությամբ երկրորդն է (23,15 % ըստ զանգվածի) ազոտից հետո։ Փոփոխությունը օդում 0,1 % -ից չի անցնում։ Մթնոլորտում թթվածնի կորուստը օքսիդացման, այրման, նեխման և շնչառության պատճառով լրացվում է ֆոտոսինթեզով։ Թթվածինը առաջին տեղն է առաջացրած միներալների թվով (1364), որոնց մեջ թթվածնի պարունակությամբ գերակշռում են սիլիկատները, քվարցը, երկաթիօքսիդները, կարբոնատները և սուլֆատները։

Թթվածինը մտնում է բոլոր այն նյութերի բադադրության մեջ, որոնցից կազմված են կենդանի օրգանիզմները, օրինակ, մարդու օրգանիզմը պարունակում է մոտավորապես 65 % թթվածին։ Ունի երեք կայուն իզոտոպ՝ Օ¹⁶ (99,75 %), Օ¹⁷ (0,037 %) և Օ¹⁸(0,204 %)։ Արհեստականորեն ստացվել են 14, 15 և 19 զանգվածի թվերով ռադիոակտիվ իզոտոպներ։ Թթվածնի բոլոր իզոտոպների միջուկները կազմված են 8 պրոտոնից և համապատասխանաբար 6, 7, 8, 9, 10 և 11 նեյտրոնից, իսկ էլեկտրոնային թաղանթը՝ երկու ներքին և վեց արտաքին էլեկտրոններից։

Նախկինում թթվածնի ատոմին միացություններում վերագրվում էր բացասական 2 լիցք։ Սակայն, ինչպես ցույց տվեցին փորձնական տվյալները, Օ⁻² իոն գոյություն չունի ոչ ազատ վիճակում, ոչ էլ միացություններում և թթվածնի բացասական էֆեկտիվ լիցքը չի անցնում մեկից։

Հանդես է գալիս երկու ալոտրոպ ձևափոխությունների տեսքով՝ թթվածին (O₂) և օզոն (O₃)։

Բացահայտման պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջին անգամ միմյանցից անկախ թթվածինը ստացել են շվեդ, գիտնական Շեելեն (1769–1970 թվականին՝ մագնեզիումի նիտրատի, թորակների ջերմային քայքայումից) և անգլիացի գիտնական Պրիստելին (1774 թվականին՝ սնդիկի օքսիդի և սուսրի տաքացումից).

Բնության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թթվածինը Երկրի կեղևի ամենատարածված էլեմենտն է։ Ազատ վիճակում գտնվում է մթնոլորտային օդում, կապված ձևով մտնում է ջրի, միներալների, լեռնային ապարների, և բոլոր այն բույսերի, որոնցից կազմված են բուսական և կենդանական օրգանիզմները։Երկիր մոլորակի օդային մթնոլորտը կազմված է հիմնականում երկու գազից՝ թթվածնից (O₂) և ազոտից (N₂)։ Օդի բաղադրությունում թթվածնի ծավալային բաժինը 20,93 % է, իսկ զանգվածայինը՝ 23,15 %։ Սակայն թթվածնի հիմնական զանգվածը մեր մոլորակում պարունակվում է տարբեր միացությունների (բարդ նյութերի) բաղադրությունում։ Երկրագնդի ջրապաշարներում թթվածնի զանգվածային բաժինը 85,82 % է, ավազում՝ 53 %, կավերում, լեռնային ապարներում ու հանքերում՝ մոտավորապես 56 %։ Բոլոր կենդանի օրգանիզմներում պարունակվող նյութերի (ճարպ, շաքար, սպիտակուց և այլն) բաղադրությունում առկա հիմնական տարրերից մեկը թթվածինն է։ Օրինակ՝ մարդու օրգանիզմում թթվածնի զանգվածային բաժինը 65 % է (իսկ ըստ ատոմների՝ 26 %)։

Օդում թթվածնի ծախսը հիմնականում պայմանավորված է նյութերի օքսիդացմամբ, այրմամբ, օրգանական նյութերի նեխմամբ ու կենդանի օրգանիզմների շնչառությամբ։ Սակայն ծախսված թթվածինը վերականգնվում է լուսասինթեզի միջոցով, որը հիմնականում կատարվում է բույսերում։ Կանաչ բույսերում արևի լուսային էներգիան խթանում է ածխաթթու գազի (CO₂) և ջրի (H₂O) մոլեկուլների միջև քիմիական փոխազդեցություն, որի հետևանքով ածխաթթու գազի ծավալին հավասար թթվածին է անջատվում։ Այդ գործընթացում նաև մի շարք օրգանական միացություններ են առաջանում։ Թթվածինը բնության մեջ յուրօրինակ շրջապտույտ է կատարում։

Թթվածնի փոխազդեցությունը ոչ մետաղների հետ

1. Փոխազդեցություն ծծմբի հետԼաբորատորիայում ծծմբի ռեակցիան թթվածնի հետ իրականացվում է քարշիչ պահարանում՝ոլոռի  հատիկի չափ ծծումբը  գդալիկի մեջ տեղադրելով և տաքացնելով:  Սկզբում այն հալչում է, ապա այրվում՝  հազիվ նկատելի բաց կապույտ բոցով: Եթե գդալիկով ծծումբը իջեցնենք թթվածին պարունակող անոթի մեջ, ծծումբը կայրվի  ավելի վառ բոցով:

 Cu + … =CuO
Fe(OH)₂→ FeO+..  Zn + … = ZnCl₂ HgO = …+ O₂Cr₂O₃ → Cr  + O₂ KJ + Cl₂→ KJ + Cl₂ Na₂O + H₂O= NaOH              H₂CO₃ → CO₂ + H₂O               Zn + HCl → ZnCl₂+ H₂Fe + O₂→ Fe₂O₃ NaNO₃→ NaNO₂+ O₂

1. Միացման ռեակցցիա
   Անհրաժեշտ սարքեր և նյութեր֊սպիրտայրոց, ակցան, լուցկի և մագնեզյումի ժապավեն։
   Լուցկու միջոցով վառեցինք սպիրտայրոցը։ Ակցանի միջոցով վերցրեցինք մագնեզյումի ժապավենը, պահեցինք կրակի վրա և մագնեզյունի ժապավենը բոցավառվեց։ Կատարվեց միացման ռիակցիա։
   2.Քայքայման ռեակցիա
   Մալաքիտի քայքայումը
   Անհրաժեշտ սարքեր֊Մալաքիտ, կալան, փորձանոթ, սպիրտայրոց, կոլբայով ջուր
   Փորձանոթի մեջ լցրեցինք կանաչ գույնի մալաքիտի փոշի, ամրացրեցինք հորիզոնական դիրքով կալանի թաթին, փակեցինք խցանով, որի մեջ կար գազատար խողովակ, որը իջեցրինք ջրով լի կոլբայի մեջ։Տեղակալվան ռեակցիա
   Տեղակալման փորձ
   Երկաթի և պղնձի քլորդի փոխազդեցությունը։
   Անհարժեշտ նյութր՝ պղնձի քլորիդ, մեխ, փորձանոթ, ջուր, ձագար։

Փորձանոթը ամրացրինք կալանի թաթին, լցրեցինք ջուր 2-3 մլ, և վերցրեցինք կապույտ քլորիդը, և խարնեցինք և իջացրեցինք թելով մեխը։ Միաժամանակ հետո մեխը կարմրեց, որովհետև պղինձը անջատվեց և լուծույթը թոխեց իր գունյնը։
CuCl2+Fe=FeCl2+Cu ։

1. Ինչ է ուսումնասիրում քիմիան,ինչ բնագիտական գիտություններ գիտեք
2. Մարմին,նյութ,բերել օրինակներ
3. Պարզ և բարդ նյութեր,բերել օրինակներ
4. Ֆիզիկական,քիմիական երևույթներ,բերել օրինակներ
5. Սահմանել մոլեկուլ,ատոմ հասկացողությունները,ատոմի բաղադրությունը
6. Ինչ ատոմամոլեկուլային տեսության կետեր գիտեք
7. Հարաբերական ատոմային,մոլեկուլային զանդված
8. Տարրերի առաջին դասակարգումը,ինչպես է ստեղծվել պարբերական համակարգը
9. Պարբերություններ,ինչ է ցույց տալիս պարբերության համարը
10. Կարգաթիվ,ինչ է ցույց տալիս տարրի կարգաթիվը
11. Խմբեր,ենթաղմբեր,ինչ է ցույց տալիս խմբի համարը
12. Տարրի բնութագրումը ըստ պարբերական համակարգի
13. Օքսիդացման աստիճան,վալենտականություն
14. քիմիական կապի տեսակները՝կովալենտ (ոչբևեռայի,բևեռային),իոնային,մետաղական
15. Քիմիական բանաձև,հաշվարկներ բանաձևվով
16. Նյութի քանակ,մոլ՝8դաս;
17. Քիմիական հավասարումներ,քիմիական ռոակցիների տեսակները՝միացման,քայքայման,տեղակալման,փոխանալման՝8դաս;
18. Բարդ նյութերի դասակարգում՝օքսիդ,թթու,հիմք,աղ՝8դաս;
19. Քիմիայի օրենքները՝նյութի զանգվածի պահպանման օրենքը,նյութի բաղադրության պահպանման օչենքը՝8դաս;
20. Հաշվարկներ ըստ քիմիական հավասարումների՝8դաս;

1․ Քիմիան դա բնագւտական բնություն է, որը ուսումնասիրում է նյութերը, նրանց բաղադրությունը, կառուցվացքը, հատկությւնները, տարացվածությունը, ստացումը և կիռառումը։

Քիմիա, ֆիզիկա, աշխարագրություն, բնագիտություն, կենսաբանություն, աստղագիտություն։

2․ Մեզ շրջապատող բոլոր առարկաները կոչվում են մարմիններ, այն ինչից կազմված են մարմինները կոչվում են նյուտեր օրինակ՝ սեղան, հեռախոս, ոսկի և այլն

3. Պարզ են կոչվում այն նյութերը որոնք կազմված են մեկ և ավել տարից, իսկ բարդը են կոչվում այն նյութերը որոնք կազմված են երկու կամ ավել տարրից։

4.Ֆիզիկական են կոչվում այն երևույթները, որոնց ժամանակ նոր նյութեր չեն առաջանում, իսկ քիմիական են կոչվում այն երևուըթները, որոնց ժամանակ առաջնում են նոր նյութեր։

1) քիմիական  տարրի  նշանը Au (ոսկի)

2) կարգաթիվը 79, միջուկի  լիցքը +79, 

3) հարաբերական  ատոմային  զանգվածը Ar(Au)=197

4)մեկ  ատոմի  զանգվածը (գ) mo(Au)=197.1,66.10 կգ=3270,2։

5) Դիրքը պարբերականհամակարգում«ո՞ր  պարբերության տարր  է,խումբը 1 ,ենթախումբը բ։

6)  Ատոմի  բաղադրությունը՝   (13p, 14n0) 35e:                        

7)էլեկտրոնային  թաղանթի  կառուցվածքը —

8)ինչպիսի՞ տարր է` մետաղ  է, թե՞ ոչմետաղn մետաղ է

9) Օքսիդացման աստիճանը`ՕԱ

10)հավաքել տեղեկություններ այդ տարրի մասին՝տարածվածությունը,հատ կությունները,որ նյութերի բաղադրության մեջ է մտնում այդ տարրը,այդ նյութերի կիրառումը: